Elimu ya ujasiriamali katika mfumo wa elimu nchini

Wanafunzi hawa wako darasani wakijifunza ushonaji. Serikali inasema inachukua hatua kadhaa kuhakikisha wahitimu wanamaliza masomo wakiwa na uwezo wa kufanya vyema katika soko la ajira kwa kujiajiri, kuajriwa au kuajiri. Picha na Maktaba 

Uzoefu na tafiti vinaonyesha vijana wanaohitimu katika ngazi mbalimbali za elimu nchini wanakabiliwa na changamoto ya kupata ajira.

Hata hivyo, hilo siyo tatizo la Tanzania pekee, bali ndivyo hali ilivyo karibu duniani kote. Ziko sababu nyingi zinazochangia hali hii kwa mujibu wa watafiti, ikiwamo mabadiliko ya haraka ya sayansi na teknolojia.

Nyingine ni athari za utandawazi na hata uduni wa mitalaa inayotumika shuleni na vyuoni, ambayo mwishowe hutoa wahitimu wasio na uwezo wa kupambana katika soko la dunia la ajira.

Elimu ya ujasiriamali

Huenda dawa ya tatizo hili kwa Tanzania ni kuhimiza utoaji wa elimu ya ujasirimali shuleni na vyuoni kama anavyobainisha Mkuu wa kitengo cha Ushauri na Unasihi katika Ofisi ya Kamishna wa Elimu, Wizara ya Elimu na Mafunzo ya Ufundi, Madina Kemilembe.

Anasema kwa hali ilivyo sasa nchini mitalaa haina budi kuwa na vipengele kuhusu ujasiriamali, elimu anayosema itawapa wahitimu uwezo wa kujiajiri, kuajiriwa au kutoa ajira kwa wengine.

“Kwa tafsiri ya kawaida, ujasiriamali ni kuwaza na kutenda kijasiriamali kunakomfanya mtu kubuni, kuanzisha, kuboresha au kuhuisha thamani kwa mtu binafsi, kikundi, taasisi au jamii,” anatoa tafsiri ya ujasiriamali na kuongeza:

“Msingi wa ujasiriamali ni kutambua au kubuni fursa ikifuatiwa na uthubutu na kuchukua hatua katika kuitumia fursa hiyo.”

Kwa mujibu wa Kemilembe, tayari Serikali kupitia wizara imechukua hatua kadhaa kuhakikisha wahitimu wanamaliza masomo wakiwa na uwezo wa kufanya vyema katika soko la ajira kwa kujiajiri, kuajriwa au kuajiri.

Kwa mfano anasema mwaka 1997 wizara ilianzisha somo la Stadi za Kazi katika mtalaa wa elimu ya msingi, kwa lengo la kuwawezesha vijana kuwa na mtazamo chanya katika ulimwengu wa kazi, kujenga na kuendeleza vipaji vyao, kuwapa stadi za kazi na stadi za maisha.

“Mwaka 2002 Wizara ya Elimu na Mafunzo ya Ufundi ilitoa Waraka wa Elimu namba kumi na moja ukielekeza shule za msingi na sekondari kuanzisha huduma ya malezi na unasihi, ili kukidhi mahitaji ya wanafunzi ya kitaaluma, kijamii na kisaikolojia kwa lengo la kukabiliana na changamoto za maisha yao ya kila siku kama vile mihemuko inayotokana na mabadiliko katika ukuaji wa kimwili, uhusiano na magonjwa mbalimbali ya kuambukiza kama vile Ukimwi,” anasema.

Huduma hiyo ya malezi anasema inajumuisha pia kuwapa wanafunzi miongozo na nasaha za kazi, kama vile kuchagua masomo, kuyaweza, kuyapenda na kutambua kazi anazoweza kufanya zinazoendana na masomo aliyoyachagua.

“Katika eneo hilo kuna kipengele cha elimu ya ujasiriamali na shughuli zake ambazo zimekuwa zikifanywa na wadau mbalimbali wa elimu lakini haziratibiwi,” anaongeza kusema.

Utafiti wa Shirika la Kazi Duniani

Mwaka 2001 Shirika la Kazi Duniani (ILO) kupitia programu iitwayo Ujasiriamali kwa vijana au ‘Youth Entrepreneurship Facility’, kwa kushirikiana na Taasisi ya Menejimenti na Maendeleo ya Ujasiriamali (IMED) walifanya utafiti wa kubaini juhudi za Tanzania katika utoaji wa elimu ya ujasiriamali.

Miongoni mwa malengo mahususi ya utafiti ilikuwa ni kutathmini na kujua ni kwa kiwango gani elimu ya ujasiriamali inafundishwa na umuhimu wake katika mazingira ya Tanzania, kutathmini mtalaa wa elimu uliopo kwa kuangalia malengo, matokeo, vifaa vya kufundishia na kujifunzia na njia zinazotumika kufundishia na kujifunzia katika kila ngazi.

Matokeo ya utafiti yalionyesha kuwa Sera ya Taifa ya mwaka 2004 inaitambua na kuipa uzito elimu ya ujasirimali katika mfumo wa elimu rasmi na usio rasmi.

Kutokana na hilo Baraza la Taifa la Uwezeshaji Kiuchumi liliandaa mwongozo kuhusu mkakati wa kitaifa wa elimu ya ujasiriamali unaotoa ujuzi wa ujasirimali ambao wanafunzi katika ngazi zote za elimu wanatakiwa waupate.

“Baada ya kupata matokeo ya tafiti kuhusu namna elimu ya ujasirimali ilivyo katika mfumo wa elimu, Wizara ya Elimu na Mafunzo ya Ufundi kwa kushirikana na Shirika la Kazi Duniani, kwa kuanzia ilichagua mikoa minane ya majaribio,” anasema Kemilembe.

Anaongeza: “Katika kila mkoa ziliteuliwa wilaya mbili. Lengo likiwa ni kujua ni kwa namna gani walimu wa masomo chukuzi katika mikoa hiyo minane ya majaribio wanaweza kufundisha kwa ubora zaidi elimu ya ujasiriamali, ili ikionyesha mafanikio elimu hiyo itekelezwe katika mikoa yote.’’

Kwa mujibu wa Kemilembe Shughuli ambazo zimefanyika hadi sasa ni pamoja na kuundwa kwa kamati ya utendaji yenye wajumbe kutoka idara za Wizara ya Elimu na Mafunzo ya Ufundi, Baraza la Mitihani la Tanzania (Necta), Taasisi ya Elimu Tanzania (TET), Baraza la Uwezeshaji la Kiuchumi, Wizara ya Kazi na Maendeleo ya Vijana na Tamisemi.

Jukumu kubwa la kamati lilikuwa ni kusimamia utekelezaji wa programu ya elimu ya ujasiriamali kuanzia ngazi ya taifa, halmashauri na kuandaa mpangokazi.

Majukumu mengine ni kuendesha semina elekezi kwa wadau wa elimu kutoka mikoa minane ya majaribio na katika halmashauri zilizoteuliwa, kwa lengo la kuwahamasisha kuhusu elimu ya ujasiriamali.

Kuendesha mafunzo kwa walimu 128 wa masomo chukuzi wanaotoka katika mikoa na wilaya za majaribio ili waweze kufundisha kwa kutumia muhtasari uliochopekwa masuala ya ujasiriamali

« P

Mfumo mpya wa uandikishaji sekondari utazisaidia shule binafsi?

Wanafunzi wakiwa katika Mahafali yao 

Na Fredy Azzah, Mwananchi

Hivi karibuni Shirikisho la Wamiliki na Mameneja wa Shule na Vyuo visivyo vya Serikali (Tamongsco), liliutangazia umma kuanza kwa mfumo mpya wa kuandikisha wanafunzi wa kujiunga na kidato cha kwanza na cha tano kuanzia mwaka 2014.

Kwa mujibu wa taarifa kwa umma iliyotolewa hivi karibuni na Tamongsco, kupitia utaratibu huo waliouita shirikishi, kamati maalumu imeundwa kusimamia uandikishaji wa wanafunzi katika shule za umma na zile binafsi.

“Lengo ni kutambua kila mwanafunzi na udahili wake katika shule ili kuondoa uwezekano wa wanafunzi kuchaguliwa katika zaidi ya shule moja na kuzifanya baadhi ya shule kutokuwa na wanafunzi kwa sababu ya wanafunzi kupata udahili katika shule zaidi ya moja,” inasema taarifa hiyo na kuongeza:

“Utaratibu huu mpya wa udahili ni maalumu, kila mwanafunzi aliyedahiliwa atapatiwa namba maalum ambayo ndiyo atakayoitumia katika maisha yake yote ya elimu. Asipoingizwa katika utaratibu huu atapata matatizo huko aendako,” inasema taarifa hiyo.

Kwa mujibu wa taarifa hiyo, kamati itashirikisha

viongozi wa mikoa, Baraza la Mitihani Tanzania (Necta), Ofisi ya Waziri Mkuu Tawala za Mikoa na Serikali za Mitaa (TAMISEMI) na Tamongsco yenyewe.

Baadhi ya kazi za kamati zitakuwa ni kushiriki katika vikao vya udahili wa wanafunzi, kutekeleza miongozo na maelekezo ya udahili yatakayotolewa na Kamishna wa Elimu, huku viongozi wa mikoa na wakifuatilia orodha ya wanafunzi waliodahiliwa katika shule zilizo chini ya Tamongsco.

Mwananchi liliweza kuona barua kutoka kwa Kamishna wa Elimu kwenda kwa watekelezaji wa utaratibu huo ikieleza kwamba, baada ya Necta kutangaza matokeo ya darasa la saba, utaratibu unaoendelea sasa ni kila mkoa kuchagua wanafunzi watakaoendelea na kidato cha kwanza mwaka 2014.

“Wizara ya Elimu na Mafunzo ya Ufundi, imeandaa mfumo wa kielektroniki wa udahili wa watahiniwa watakaoendelea na masomo katika ngazi ya kidato cha kwanza,” inasema sehemu ya barua hiyo.

Tamongsco yasifu

Mwenyekiti wa Tamongsco , Mahmoud Mringo anasema kuwa, utaratibu huo ni hatua ya kwanza katika kuelekea ushirikishwaji wa sekta binafsi ambao wadau wake wamekuwa wakiuomba kwa muda mrefu sasa.

“Suala halitokuwa kufanya udahili pekee, Hivyo vikao vitakapokuwa vikifanyika vitasaidia kuangalia matatizo yanayokabili sekta ya elimu kwenye eneo husika na kutafuta njia za kuyakabili,’’anasema na kuongeza:

“ Kwa kuwa kutakuwa na wadau muhimu wa elimu wa mkoa mzima, wataangalia ubora wa ufaulu kwa mwaka husika, ufanisi wa walimu, ushiriki wa wazazi na mambo mengine ambayo kwa ujumla wake yatasaidia kuinua elimu yetu.”

Usajili kidato cha tano

Hata hivyo, Mringo anasema udahili wa pamoja hauwezi kuongeza wanafunzi wanaojiunga na kidato cha tano, kwani bado vigezo na sifa za kwenda kwenye ngazi ya juu ya elimu zitazingatiwa.

Anasema kwa kuwa moja ya malengo ya Mpango wa Matokeo Makubwa Sasa ni kuongeza ufaulu kwa wanafunzi waliohitimu kidato cha nne mpaka kufikia asilimia 61, lazima Serikali ihakikishe wanafunzi wote watakaofaulu wanapata nafasi ya kuendelea na kidato cha tano.

“Wanafunzi waliofanya mtihani huo ni karibu 400,000 asilimia 60 ni kama watoto 300,000. Nusu yake ambao ni kama watoto 150,000 watakuwa na sifa za kuendelea na masomo kwa ngazi za juu.

‘’Shule za Serikali zinaweza kuchukua watoto 70,000, ili kuchukua wote watakaofaulu lazima Serikali iongeze shule zake zaidi ya mara mbili ya zilivyo leo. Suala hilo haliwezekani kwa hiyo kushirikisha shule binafsi ni muhimu zaidi, ingawa pia hata na wao hawawezi kuchukua watoto wote hao,” anasema.

Kutokana na hali hiyo anasema kuwa lazima Serikali iboreshe mfumo wa elimu wa mwanafunzi kuendelea na elimu katika vyuo vya kada ya kati na ufundi baada ya kuhitimu kidato cha nne.

Anasema kuwa, kufanya hivyo kutawapa fursa watoto wengi kujiendeleza kuliko kuwaaminisha wote kuwa lazima waende kitato cha tano

“Siku hizi kuna wanahitimu wengi wa kidato cha nne wenye sifa za kwenda kidato cha tano, lakini wanachagua kwenda kwenye hivi vyuo. Suala hili lazima liangaliwe kwa umakini na mfumo huu uboreshwe pia,” anasema Mringo.

Kwa upande wake, Profesa Ruth Meena anasema mfumo mpya wa udahili wa pamoja ni moja ya mambo ambayo wamiliki wa shule binafsi wamekuwa wakiyakipigia debe kwa muda mrefu.

“Tangu mwanzo tulikuwa tunataka hicho kitu, kukaa kwenye meza moja kuwachagua watoto kuna faida nyingi. Wenzetu kwenye nchi nyingine wameanza kitu hiki siku nyingi na wanashirikiana mambo mengi sana siyo kuchagua watoto tu,anaeleza.

Anaongeza: ‘’Ukiangalia kama Zimbabwe Serikali inaona kuwa shule binafsi ni washiriki na siyo kama sisi hapa shule binafsi zinaonekana kama washindani.”

Anasema kuwa, ushirikiano huo usiishie kwenye usajili wa wanafunzi tu, uende mbali ikiwa ni pamoja na kuzisaidia shule binafsi kama vile kuzipa vitabu na ruzuku.

“Kwa sasa hivi ukiangalia hata mtoto anayetoka shule za watu binafsi ni vigumu kupata mkopo anapofaulu kwenda chuo kikuu, kisa wanasema kasoma shule ya gharama, hii siyo hata hata kidogo,” anaeleza.

Anasema kuwa, kuwekeza kwenye sekta ya elimu siyo biashara hivyo ni vyema Serikali ichukulie watu wenye shule binafsi kama watoa huduma na washirikiane nao kama inavyofanya kwa wamiliki wa hospitali.

Janga kitaifa shule kukosa wanafunzi

Takwimu zilizotolewa juzi na Wizara ya Elimu na Mafunzo ya Ufundi kuhusu wanafunzi waliochaguliwa kujiunga na kidato cha tano katika sekondari za Serikali na vyuo vya ualimu mwaka huu zinasononesha na zimethibitisha pasipo kuacha shaka kwamba nchi yetu inaelekea kuzimu katika suala zima la elimu.

   Hatuhitaji kupiga ramli kujua kwamba Serikali isipochukua hatua stahiki haraka iwezekanavyo, hata mafanikio kiduchu tuliyokwisha kuyapata yatapotea na kuiacha sekta nzima ya elimu ikiwa mfu. Tunasema hivyo kutokana na takwimu za kutisha zilizotangazwa na wizara hiyo juzi kuonyesha kwamba kutakuwa na upungufu wa wanafunzi 10,074 wa kidato cha tano katika sekondari zinazomilikiwa na Serikali.

   Picha halisi ni mbaya zaidi kuliko ile iliyoonyeshwa na Naibu Waziri wa wizara hiyo, Philipo Mulugo wakati alipotangaza uteuzi wa wanafunzi hao katika mkutano wake na waandishi wa habari juzi. Jambo ambalo hakulitaja pengine kwa makusudi au kwa bahati mbaya ni ukweli kwamba upungufu wa wanafunzi wa kujiunga na kidato cha tano mwaka huu utakuwa mkubwa zaidi kwa kuwa zaidi ya robo ya wanafunzi waliochaguliwa kuingia katika sekondari na vyuo vya Serikali watajiunga na sekondari za watu binafsi. Hivyo, hapa tunazungumzia upungufu wa wanafunzi wapatao 13,000 hivi.

   Kwa hiyo, tunaishauri Serikali ilione  tatizo hilo katika mapana yake, kwa maana ya kuliona kama janga la kitaifa na kulifanya kipaumbele cha kwanza katika mipango ya maendeleo. Elimu ni suala mtambuka kwa sababu inagusa kila sekta, zikiwamo nishati, maji, miundombinu na kilimo ambazo zimetajwa kuwa vipaumbele vya Serikali katika mwaka huu wa fedha. Ndiyo maana tunasema fedha zinazotengwa kila mwaka kwa ajili ya elimu zisipungue asilimia 30 ya bajeti ya Serikali na hili linawezekana iwapo tu tutapunguza vipaumbele ili mkazo  uwekwe kwenye elimu.

   Lazima tufike mahali tukiri kwamba moja ya changamoto kubwa zinazotukabili kama taifa ni kushuka kwa viwango vya elimu kwa kasi ya kutisha. Takwimu zilizotolewa na Serikali juzi kuhusu ufaulu wa wanafunzi waliochaguliwa kujiunga na kidato cha tano na vyuo vya ualimu hazitoi taswira nzuri ya mfumo wetu wa elimu, kwani vigezo vya kujiunga na taasisi hizo viko chini mno, ingawa nafasi nyingi hazikujazwa kutokana na wanafunzi wengi kushindwa hata kufikia vigezo hivyo vya chini.

   Ni maeneo gani tumeendelea kufanya makosa? Tumeendelea kupeleka katika vyuo vya ualimu wanafunzi ambao hawakufanya vizuri katika mitihani ya kidato cha nne. Nchi zinazothamini elimu hupeleka katika vyuo vya elimu wanafunzi waliofanya vyema katika mitihani ya sekondari, hasa ya kidato cha sita. Sisi tumeendelea kufanya makosa kwa kupeleka wanafunzi walioshindwa kidato cha nne kusomea ualimu, kwani hawawezi kujenga misingi mizuri kwa watoto na badala yake wanaporomosha viwango vya elimu.

   Kwa jumla, kutokuwapo wanafunzi wa kutosha kujaza nafasi za kidato cha tano katika sekondari 207 za Serikali pamoja na kupeleka walioshindwa kidato cha nne kusomea ualimu ni hali itakayosababisha janga kubwa kwa nchi yetu katika siku za usoni. Sasa tutazamie vyuo vikuu kukosa wanafunzi na vile vya binafsi kufungwa, huku tukibaki nyuma kielimu tofauti na wenzetu. Hayo ndiyo matokeo ya kuipa elimu kisogo miaka nenda miaka rudi.

Zimepotea wapi hamasa za matokeo ya darasa la saba?

Kuna njia nyingi za mtu kujielimisha. Kwa mfano, wapo wanaopata maarifa baada ya kufanya makosa fulani.

Nijitolee mfano mimi mwenyewe. Kwa wanaokumbuka zamani kulikuwa na aina ya redio za betri maarufu kwa jina la ‘National.’

Nikiwa shule ya msingi, neno hilo nilizoea kulisoma kwa jina la ‘nationali’ Sikusoma ‘neshno au nashno kama linavyotamkika kwa wenyewe wenye lugha yao.

Siku niliyojua kulitamka kwa usahihi, ni pale nilipotamka kimakosa mbele ya mjuzi mmoja aliyeniambia; ‘’we umekosea’’ Tangu siku hiyo nilijifunza kutamka ‘neshno’ badala ya ‘nationali’

Mfano mwingine na ambao ndiyo ulionisukuma kuandika makala haya unahusu maneno mawili tuliyoyakopa kutoka katika Kiingereza. Nayo ni kupasi (pass) na kufeli (fail).

Kipindi hichohicho cha uanafunzi wa elimu ya msingi, niliyatumia maneno haya ndivyo sivyo.

Nilijua kupasi (kwa maana ya pass the exam) ndiyo kufeli na kufeli ni kufaulu au kupasi.

Ama kwa hili la kuchanganya tofauti kati ya kupasi na kufeli, sikujua ukweli wa maana ya maneno hayo mpaka nilipokaribia kuhitimu elimu ya msingi, hasa pale nilipoanza kufuatilia matokeo ya wanaomaliza darasa la saba.

Kwa wanaokumbuka kuanzia miaka ya 1990 na kurudi nyuma, matokeo ya darasa la saba yalikuwa ni tukio muhimu kwa Taifa.

Enzi hizo kuanzia wahitimu wenyewe, wazazi na wadau wengine wakiwamo wanafunzi wanaoendelea na masomo, kipindi cha kutangazwa matokeo kilikuwa na mvuto na hamasa ya aina yake.

Kipindi hiki kilipofika, kila mtu alijua. Na hata habari na mazungumzo katika kila kona mitaani ilikuwa ni kupasi au kufeli.

Mwaka fulani katika kipindi hiki, ndipo nilipokuja kubaini maana halisi ya maneno kupasi na kufeli. Hamasa za kutaka kujua nani anaingia sekondari nani alichemsha, ndizo zilizoniwezesha kujua kuwa kupasi ilimaanisha mtu kufaulu yaani kwenda sekondari na kufeli ni kushindwa kwa maana ya kukosa fursa ya kwenda sekondari za Serikali.

Enzi hizo shule za Serikali nchini kote zilikuwa na thamani isiyomithilika. Kila mwanafunzi alitamani kusoma shule za Serikali, ndiyo maana kipindi hicho kulikuwa na idadi kubwa ya wanafunzi wanaorudia darasa la saba hata kwa majina ya kughushi.

Je, hali ikoje sasa? Tarehe 27 Desemba mwaka jana, nilikuwa naangalia runinga nikimtazama Katibu Mkuu wa Tamisemi, Mwalimu Abdalah Sagini akitangaza matokeo ya darasa la saba.

Kwanza sikujua kuwa siku hiyo eti kungetolewa taarifa hiyo muhimu kwa wananchi. Pili hata kesho yake, licha ya kila chombo cha habari hasa magazeti kuandika habari hiyo kwa uzito mkubwa, hapakuwepo na hamasa yoyote kuhusu matokeo hayo.

Nani ahamasike au aumwe tumbo kujua kama mwanawe amefaulu ama la, wakati siku hizi wazazi, walezi na hata wanafunzi walishakosa imani na shule za umma?

Wako wanaofikia hatua ya kuwatoa watoto wao shule za Serikali na kuwahamishia shule binafsi.

Hamasa kwa shue zetu imepotea. Siyo siri kuwa shule zetu zina hali mbaya kitaaluma na ndio maana siku hizi hazifui dafu kwa shule binafsi.

Huu ni wakati wa sisi sote katika jamii kujiuliza, tunawezaje kuzinusuru shule zetu ili zirudi katika hadhi ya zamani ili ziwe kimbilio la kila mwanafunzi kama zamani

Taarifa ya Wizara ya Elimu Kuhusu Viwango Vipya vya Alama za Ufaulu

JAMHURI YA MUUNGANO WA TANZANIA

WIZARA YA ELIMU NA MAFUNZO YA UFUNDI


UPANGAJI WA VIWANGO VYA ALAMA, MATUMIZI YA ALAMA ENDELEVU YA MWANAFUNZI NA UFAULU

UTANGULIZI

Wizara imekusanya maoni ya Wadau wa Elimu kuhusu Upangaji wa Viwango vya Alama (Grade Ranges) katika Mitihani ya Kuhitimu Kidato cha Nne na cha Sita pamoja na Matumizi ya Alama za Tathmini Endelevu ya Mwanafunzi (Continuous Assessment ama CA) kwa ajili ya kuamua kiwango cha ufaulu wa mwanafunzi. Maoni ya wadau yamekusanywa kwa sababu kwa muda mrefu sasa upangaji wa viwango vya alama vinavyotumika na utaratibu wake katika mitihani ya kuhitimu Kidato cha Nne na Kidato cha Sita umekuwa haufanani pamoja na kwamba mitihani hiyo yote ni ya elimu ya sekondari. Pia mfumo masuala mbalimbali ya mitihani katika elimu ya sekondari umekuwa na miundo tofauti ikiwemo ule unaotumika shuleni na ule wa Baraza la Mitihani la Taifa. Kwa sasa kuna miundo mikuu miwili katika mfumo huo.

Muundo wa Kwanza ni upangaji wa viwango katika ngazi ya Shule ambapo Alama Mgando (Fixed Grade Ranges) zifuatazo

hutumika kupanga madaraja: A = 81 – 100; B = 61 – 80; C = 41 – 60; D = 21 – 40 na F = 0 – 20. Muundo huu umetumika kwa muda mrefu na umezoeleka kwa walimu na wanafunzi wa elimu ya sekondari kwa ujumla.

Muundo wa Pili ni wa viwango vinavyotumiwa na Baraza la Mitihani la Taifa ambapo ambapo kabla ya mwaka 2012 muundo wa viwango nyumbufu (flexible grade ranges) ulitumika. Katika muundo huu uwigo wa alama ulibadilika badilika kulingana na hali ya matokeo ilivyokuwa kwa mwaka husika. Lakini kuanzia mwaka 2012, Serikali iliamua kutumia mfumo wa Upangaji wa Alama Mgando (Fixed Grade Range) kwa Kidato cha Nne na Kidato cha Sita. Katika mtihani wa Kidato cha Nne mwaka 2012 Baraza lilitumia mfumo huu wa alama mgando ambapo: A = 80 – 100, B = 65 – 79, C = 50 – 64, D = 35 – 49, F = 0 – 34. Kwa upande wa Kidato cha Sita Baraza lilitumia mfumo wa A = 80 – 100; B = 75 - 79; C = 65 – 74; D = 55 – 64; E = 45 – 54; S = 40 – 44 na F = 0 – 39. Mifumo hii ya Baraza haikuwa inafahamika kwa wadau na hivyo kuwa sehemu ya malalamiko katika sekta ya elimu na mafunzo.

Vilevile, Sera ya Elimu na Mafunzo ya mwaka 1995 imeelekeza kwamba katika kuamua kiwango cha ufaulu wa mwanafunzi wa elimu ya sekondari, Alama za CA zitachangia asilimia hamsini (50%) na Mtihani wa mwisho utachangia asilimia hamsini (50%). Kwa upande wa Zanzibar, CA zimekuwa zikiandaliwa kwa mfumo wa asilimia arobaini (40%) na mtihani wa mwisho asilimia sitini (60%). Pamoja na kwamba Baraza halijawahi kuutumia mifumo hii tangu ilipowekwa, kumekuwa na mitazamo, maoni na mapendekezo tofauti katika muundo na matumizi ya alama za CA. Kuna mawazo pia kwamba mfumo wa CA kuchangia matokeo ya mwisho ya mwanafunzi pia utumike kwa watahiniwa wa kujitegemea (private candidates). Kwa sasa matokeo ya mitihani ya watahiniwa hawa yamekuwa yakitumia alama za mtihani wa mwisho tu na hivyo kutafsiriwa kama utaratibu ambao unamwonea mwanafunzi ambaye anahamu ya kujiendeleza kielimu lakini anakwama kwa sababu mfumo unaotumika siyo rafiki kwa mtahiniwa.

Kwa mantiki hii, Wizara imedhamiria kufanya harmonization ya masuala ya alama katika mitihani ya Kidato cha Nne na Kidato cha Sita ili kupata muundo mmoja na ulio wazi kwa wadau wote wa elimu ya sekondari. Lakini pia serikali imedhamiria kuhakikisha tathmini za wanafunzi katika ngazi mbalimbali zinakwenda sambamba na matarajio ya mitaala inayotumika na ambayo inahuishwa mara kwa mara ili iendane na wakati na mahitaji ya elimu katika ngazi mbalimbali.

VIWANGO NA UTARATIBU KUANZIA MWAKA 2013 KWA KIDATO CHA NNE NA KIDATO CHA SITA  KWA MWAKA 2014

Baada ya kufanya tathmini ya maoni mbalimbali ya wadau, misingi ifuatayo ilizingatiwa katika maamuzi kuhusu makundi ya alama na muachano wake:

a)     Alama zitakazotumika zitakuwa A, B, C, D, E na F. Muachano wa alama kati ya kundi moja hadi jingine utafanana, isipokuwa tu pale ambapo itaonekana kuna sababu na hakuna athari za kuwa na muachano tofauti na ule ambao umetumika katika makundi mengine.

b)    Makundi ya alama hayatakuwa na clusters isipokuwa pale ambapo itaonekana kufanya hivyo kunaleta tija katika kupata picha ya wahitimu kwa ajili ya matumizi mbalimbali. Kwa mantiki hii

(i)      makundi ya alama A, C, D, E na F yabaki na cluster moja moja bali kundi la alama B litakuwa na clusters mbili. Kundi la kwanza litakuwa la wale ambao wamepata alama kati ya 50 mpaka 59 na litaitwa B na lingine litakuwa la wale ambao wamevuka uwigo wa 50 hadi 59 na kuelekea uwigo wa 60 hadi 74 na hili litaitwa B+ (angalia jedwali hapo chini).

(ii)     Pamoja na kuwa na muachano wa alama 26 kama jedwali linavyoonesha hapo chini, alama A kwa miaka mingi imekuwa ikianzia alama 75 hadi 100 na kwamba pamoja na uwigo huo bado wanaofaulu kwa kiwango hicho ni wachache sana. Kwa mantiki hii, hakuna haja ya kubadilisha uwigo ila juhudi ziendelee katika ufundishaji na ujifunzaji ili kiwango cha ufaulu kiongezeke na kupata wanafunzi wengi zaidi wanaofaulu katika kundi hili.

(iii)    Pia, pamoja na kuwa na muachano wa alama 20 kama jedwali linavyoonesha hapo chini kwa miaka mingi, huko shuleni mwanafunzi aliyepata alama 21 na hadi 30 alihesabiwa kuwa na ufaulu wa chini kabisa au hafifu kwa kiwango cha alama D na ingawa ilikubalika ufaulu wa aina hiyo kwa mazingira ya nchi yetu unaridhisha. Alama Filikuwa ni kwa wale waliopata chini ya hapo. Hivyo, alama F itaendelea kuwepo na itaanzia alama 0 hadi 19 na E itaanzia alama 20 hadi 29 na D – 30 -39. Lengo la muundo huu ni kuwa alama mbalimbali, isipokuwa kwa makundi machache, zianzie kwenye 0 yaani 0, 10, 20, 30, 40 na kuendelea badala ya kuanzia kwenye moja yaani 1, 11, 21, 31, 41 na kuendelea. Hii ni kwa ajili ya kuleta mtizamo unaofanana katika ngazi mbalimbali za elimu ambapo kwa sasa ngazi ambazo siyo za elimu msingi na sekondari zinatumia muundo wa kuanzia kwenye 0 badala ya 1.

c)     Uwigo wa jumla wa alama kwa Kidato cha Nne na Kidato cha Sita utaendelea kuwa wa alama 0 hadi 100 na kila kundi katika uwigo huu limepewa tafsiri kwa ajili ya kuamua mambo mbalimbali yanayohusu maendeleo ya mwanafunzi kulingana na malengo ya mtihani husika. Kimsingi, tafsiri zifuatazo zitakatumika

(i)      Alama A itakuwa na maana ya ufaulu uliojipambanua (distincion or outstanding performance),

(ii)     Alama B+ itakuwa na maana ya ufaulu bora sana (excellent performance),

(iii)    Alama B itakuwa na maana ya ufaulu mzuri sana ( very good perfomance),

(iv)    Alama C itakuwa na maana ya ufaulu mzuri (good performance);

(v)     Alama D itakuwa na maana ya ufaulu wa wastani (low performance),

(vi)     Alama E itakuwa na maana ya ufaulu hafifu (very low performance), na

(vii)   Alama F itakuwa na maana ya ufaulu usioridhisha (unsatisfactory performance).

Wataalamu katika maeneo mbalimbali ya elimu na ulimwengu wa kazi, kwa kushirikiana na Wizara, watatoa maana ya tafsiri hizi kiutendaji katika maeneo yao kulingana pia na mahitaji yao.

d)    Alama C iwe ndiyo alama ya ufaulu mzuri ambao hauhitaji urekebu wa lazima, wakati alama D na E ni alama za ufaulu unaohitaji urekebu kadri mwanafunzi atakavyokuwa anaendelea na masomo ili kuthibitisha kama mlengwa anaweza na kulingana na mahitaji ya eneo husika (targeted remediation). Alama F iwe alama ya eneo linalohitaji urekebu wa hali ya juu (intesive remediation) ili mwanafunzi huyo aweze kumudu masomo kadri anavyoendelea kukua kielimu ama atakapoingia katika ulimwengu wa kazi.

e)     Makundi ya alama yatajumuisha CA kwa kiwango cha asilimia isiyozidi 40 na mtihani wa mwisho kwa asilimia isiyozidi 60 kwa makundi yote ya watahiniwa ikiwemo wale wa kujitegemea (private candidates). Hii ni kwa kuzingatia kwamba CA siyo vizuri izidi uwigo wa alama ya ufaulu mzuri unapoanzia ambayo ni C au 40.

f)      CA kwa upande wa Kidato cha Nne zitokane na mtihani wa Kidato cha Pili (alama 15), matokeo ya Kidato  cha Tatu (alama 5 kwa kila muhula, na hivyo jumla ya alama 10), mtihani wa Mock (alama 10) na kazi mradi  au Projects (alama 5). Kwa upande wa Kidato cha Sita, CA iendelee kutokana na muundo unaotumika sasa.

g)     CA zitumike pia kwa watahiniwa wa kujitegemea. Kwa upande wa watahiniwa wa kujitegmea ambao wanarudia Mitihani, CA zao  zitumike zile zilizotumika kutoa matokeo yake ya mitihani ya awali.  Kwa watahiniwa wa kujitegemea waliopitia mfumo wa Qualifying Test (QT), matokeo ya QT yatumike kama CA na mtihani wa mwisho uchangie alama 60.

h)    Kwa vile alama endelevu kwa mwaka 2013 kwa wanafunzi wa Kidato cha Nne tayari zimeshawasilishwa Baraza la Mitihani  Tanzania, alama hizo zichangie asilimia 40 katika mtihani wa Kidato cha Nne mwaka 2013.

i)       Muundo wa wastani wa alama katika ufaulu (Grade Points Average ama GPA) utaandaliwa na kuanza kutumika pale utakapokuwa tayari na wadau wataelimishwa kuhusu muundo huo ili wapate kuufahamu na manufaa yake katika elimu ya sekondari.

j)       Muundo huu mpya wa alama utatumika kwa mzunguko wa miaka minne kabla haujahuishwa tena ili kuupa muda wa kutosha kuona aina ya changamoto zinazojitokeza na jinsi ya kuzishughulikia. Aina hii ya muda itaruhusu vidato vinne vya elimu ya sekondari ya kawaida na nane ya elimu ya sekondari ya juu kupimwa. Hata hivyo, uhusihaji wa masuala ya mitihani unaweza ukafanyika iwapo matokeo ya uhuishaji wa mitaala kwa ujumla utahitaji pia eneo la mitihani liguswe na kuhuishwa pia.

Kwa mantiki hii, viwango vya alama na ufaulu ni kama inavyooneshwa kwenye jedwali la 1 hapa chini:

Jedwali Na 1

MUUNDO WA ALAMA NA UFAULU

ALAMA	UWIGO WA ALAMA	IDADI YA ALAMA	TAFSIRI
A	75 - 100	26	Ufauli Uliojipambanua
B+	60 - 74	15	Ufaulu bora sana
B	50- 59	10	Ufaulu mzuri sana
C	40 - 49	10	Ufaulu mzuri
D	30 - 39	10	Ufaulu Hafifu
E	20 - 29	10	Ufaulu hafifu sana
F	0 - 19	20	Ufaulu usioridhisha

Kwa aina hii ya muundo wa alama, na kwa kuwa muundo wa GPA utaanza kuandaliwa na wadau kuelimishwa kabla haujaanza kutumika, katika kipindi hiki mpaka wakati huo, muundo wa madaraja utakuwa kama inavyooneshwa kwenye jedwali la 2 hapa chini.

Jedwali Na 2

MUUNDO WA MADARAJA

MUUNDO WA ZAMANI		MUUNDO MPYA		MAELEZO
POINTI	DARAJA	POINTI	DARAJA
7-17	1	7-17	I	Kundi la ufaulu uliojipambanua na bora sana
18-21	II	18-24	II	Kundi la ufaulu mzuri sana
22-25	III	25-31	III	Kundi la ufaulu mzuri na wa wastani
26-33	IV	32-47	IV	Kundi ufaulu hafifu
34-35	0	48-49	V	Kundi la ufaulu usioridhisha

Wataalamu wa mifumo ya mitihani watalifanyia kazi zaidi jedwali hili la madaraja ili liweze kutumika kwa ufanisi katika kipindi hiki cha mpito.

Kwa mantiki hii, Daraja Sifuri linafutwa na kuwekwa daraja litakalojulikana kama Daraja la Tano na ambalo litakuwa ndilo la mwisho kabisa katika ufaulu.

HITIMISHO

Mabadiliko haya yamefanyika ili kuendelea kuimarisha mfumo wetu wa elimu na kuweka wazi taratibu mbalimbali kwa ajili ya mitihani na masuala mengine. Yako mambo mengi mengine ambayo hayana budi kuendelea kuimarishwa ikiwemo mfumo wa mitaala, walimu, mazingira ya kujifunzia na kufundishia pamoja na vitabu na vifaa vingine muhimu katika elimu. Masuala haya yanaendelea kuangaliwa kupitia mikakati mbalimbali ikiwemo mpango wa Matokeo Makubwa Sasa ama Big Results Now (BRN). Ushirikiano wa wadau wote ili kuleta tija kwenye elimu ni muhimu sana na hivyo wizara itaendelea kuwashirikisha wadau wote kwa kadri itakavyohitajika na wadau pia wanaombwa wasiache kuishirikisha wizara pale watakapokuwa na jambo lolote ambalo linahitaji ushirikiano ili kwa pamoja tuweze kupata mafanikio katika sekta ya elimu.

Imetolewa na,

KATIBU MKUU
WIZARA YA ELIMU NA MAFUNZO YA UFUNDI

Source: http://www.wavuti.com/4/post/2013/10/tarifa-ya-wizara-ya-elimu-kuhusu-viwango-vya-alama-alama-endelevu-na-ufaulu.html#ixzz2pctSK2tr

Katiba ijayo ifute ubaguzi wa aina hii.

Na Robert Mihayo, Dar Es Salaam
Katiba, ni msingi wa sheria na sera zote
za nchi husika. Hivyo ni nadra kubadilika
mara kwa mara. Lakini huweza
kubadilishwa pale jamii inapoona
umuhimu wa kufanya hivyo kwa nia ya
kuiboresha.
Sasa hivi watanzania tunajadili mchakato
utakaotumika katika kuibadili katiba ya
nchi yetu. Wananchi wamekuwa
wakihamasishwa kuitumia fursa hii vizuri
ili muda wa kutoa mapendekezo ya katiba
mpya utakapofika, waweze kuleta
mapendekezo yatakayoboresha maisha
yao kutokana na kuwa na katiba bora.
Ni dhahiri kuwa kuna maeneo mengi
yanayohitaji kuboreshwa. Moja ya
maeneo hayo ni sekta ya elimu ambayo
ndiyo nguzo mama ya sekta nyingine zote
zikiwemo uchumi, afya, kilimo, sheria,
jamii na kadhalika.
Elimu ndiyo njia pekee inayowezesha
nchi kujenga raslimali watu ili kupambana
na adui umasikini, kuboresha afya na
katika kujenga nchi yenye uchumi imara
Kupitia mipango ya Maendeleo ya Elimu
ya Msingi (MMEM) na wa Sekondari
(MMES), mnamo mwaka 2010, idadi ya
shule za msingi ilipanda kutoka 11,873
mnamo mwaka 2001 hadi 15,816 wakati
idadi ya watoto walioandikishwa
iliongezeka takribani mara mbili kutoka
4,875,185 mwaka 2001 to 8,419,305
mwaka jana, 2010.
Idadi ya shule za sekondari pia imepanda
sana kutoka shule za sekondari 937
mwaka 2001 hadi shule 4,266 mwaka
2010; ikiwa ni ongezeko la 355%! Kila
kata ina walau shule moja ya sekondari!
Wakati idadi ya wanafunzi 638,699
walioandikishwa katika shule za
sekondari mwaka 2010, mwaka 2001 ni
wan a f u n z i 2 8 9 , 6 9 9 t u n d io
walioandikishwa. Kwa hakika haya siyo
mafanikio ya kubeza kwani hakuna nchi
ambayo imeweza kupiga hatua za
maendeleo kwa kuendelea kutotoa vijana
wanaoelea katika bahari ya ujinga!
Tatizo ni kuwa upanuzi huu wa elimu ya
msingi na sekondari hauendi sambamba
na malengo yanayobainishwa katika Sera
ya Elimu na Mafunzo ya mwaka 1995
ambayo ni pamoja na kuwaandaa
wanafunzi kujiunga na ulimwengu wa
kazi, kumwezesha kila mtoto kupata
mbinu za kupata njia za kutatua matatizo,
kujenga uwezo wa kujifunza, uwezo wa
kujiamini na kujiendeleza katika masuala
ya sayansi na teknolojia n.k.
Utafiti uliofanywa na HakiElimu mwaka
2008 ulionesha kuwa, “Ingawa shule
nyingi zimejengwa na walimu wengi zaidi
kuajiriwa, na wanafunzi wengi
kuandikishwa …ubora wa elimu
haujaimarika sana.” Pia Shirika la Uwezo,
limebaini kuwa kati ya wanafunzi 10
wanaomaliza darasa la saba, wanafunzi
watatu hawawezi kufanya hesabu za
darasa la pili. Aidha, takribani mhitimu
mmoja wa elimu ya msingi kati ya
wahitimu watano, hawezi kusoma hata
Kiswahili cha darasa la pili.
Kwa kifupi ni kuwa uwezo wa wanafunzi
kusoma, kuhesabu, kuandika, kuongea,
kujenga hoja, kujiamini, kuwa wabunifu
umezidi kupungua kadri siku zinavyopita.
Matokeo ya mtihani wa Kidato cha nne
mwaka 2010 yalionesha kuwa ni asilimia
12 tu ya watahiniwa waliofanya mtihani
huo ndio waliofaulu kwa kiwango cha
Divisheni 1 hadi 3! Karibu nusu ya
watahiniwa walipata divisheni 0; na
asilimia 88% walipata divisheni 4 na 0.
Shule zilizoongoza kwa kufanya vibaya ni
shule za kata ambako ndiko watoto wa
walalahoi wamesheheni. Ni dhahiri kuwa
kuna kasoro kubwa katika mfumo wa
elimu yetu.
Enzi za Mwalimu, kulikuwa na Sera ya
Ujamaa na Kujitegemea. Katiba ya
mwaka 1977, ilitamka wazi kwamba kila
mtu alikuwa ana haki ya kuelimishwa na
kila mtu alikuwa na uhuru wa kutafuta
elimu katika fani aipendayo kwa uwezo
na upeo wake.
Hivyo mtoto wa mkulima masikini
aliweza kusoma darasa moja na mtoto wa
Hakimu wa Tarafa hiyo; na kama
angechaguliwa kwenda shule ya
sekondari angeweza kusoma darasa moja
na mtoto wa Mkuu wa mkoa, Waziri au
hata wa Rais na kushirikiana nao katika
hali ya usawa kabisa!
Wakati huo, Serikali iligharamia elimu
kwa kutumia kodi za wananchi. Elimu
ilikuwa ni mojawapo ya huduma za jamii.
Mwalimu Nyerere alipenda kila mtoto
apate elimu bora itakayomwezesha
k u k a b i l i a n a n a c h a n g amo t o
atakazokumbana nazo katika maisha yake
na ya jamii yake.
Lakini baada ya kuingia masoko huria,
sera zilibadilika na kuwataka watu
“wachangie” katika uendeshaji wa elimu,
kile kifungu cha katiba kilibadilishwa na
kusomeka; “Kila mtu anayo haki ya
kujielimisha, …” Yaani watu walipe kodi,
lakini watumie kipato chao kidogo,
kulipia huduma za jamii, hii ni sawa na
kulipa kodi mara mbili! Katiba mpya
inayokuja lazima ifute sera hii, kwa kuwa
inaligawa taifa.
Tofauti na enzi za Mwalimu ambapo
watoto wote walikuwa na haki ya kupata
elimu bora itakayowasaidia katika maisha
yao na jamii zao, sasa elimu bora
inatolewa kwa watoto wa matajiri, watoto
wa walalahoi hawana fursa hiyo tena. Hii
imejenga matabaka ya walio nacho na
wasionacho.
Kwa mfano shule zenye vifaa muhimu
vya kufundishia na walimu wa kutosha ni
za gharama kubwa; hivyo wanaoweza
kusomesha watoto wao huko ni matajiri
tu. Shule za serikali na kata ambazo
zinatoa elimu kwa gharama nafuu
ambako ndiko watoto wa masikini
wamerundikana, hazina vifaa kama
maabara, maktaba, vitabu wala walimu
bora au wa kutosha, madarasa
yamefurika. Idadi kubwa ya watoto
waliofanya vibaya katika mtihani wa
Kidato cha 4 ni wale waliokuwa
wakisoma katika shule za kata ambazo ni
viota vya kutotoa watoto wanaopata
elimu ambayo haitawasaidia lolote
maishani mwao wala ya jamii zao.
Wakati umasikini unazidi kuwaelemea
watanzania wengi, shule zinazotoa elimu
bora zinazidi kuwa za gharama kubwa!
Tofauti na enzi za Mwalimu, elimu sasa si
huduma ya jamii bali ipo kibiashara zaidi.
Mathalani, ada ya kumusomesha mtoto
kwa mwaka mmoja katika baadhi ya shule
hizi ni zaidi ya ada anayolipa mwanafunzi
anayesomea shahada ya uzamili pale
Mlimani! Sera za kibaguzi za aina hii
zinaligawa taifa. Katiba ijayo ifute
ubaguzi wa aina hi

MAADA

5.1 Muundo na Hali za Maada
17
Muda: Saa 5
Malengo Mahsusi
Baada ya kukamilisha mada ndogo hii, mwanachuo aweze:
a) Kubainisha muundo wa maada.
b) Kuainisha hali tatu za maada.
c) Kufanya majaribio ya kuhusianisha muundo na hali za maada
Mbinu za Kufundishia na Kujifunzia
a) Majadiliano katika vikundi kubainisha muundo wa maada.
b) Kutumia maswali na majibu kubainisha muundo wa maada na kuainisha hali
tatu za maada.
c) Kutumia ramani ya dhana kuainisha hali tatu za maada.
Zana/Vifaa vya Kufundishia na Kujifunzia
a) Chati inayoonyesha hali tatu za maada.
b) Barafu, maji, jiwe, kiberiti na jiko.
c) Sufuria au beseni
Upimaji
a) Insha na zoezi.
b) Orodha hakiki.
5.2 Mabadiliko ya Maada
Muda: Saa 5
Malengo Mahsusi
Baada ya kukamilisha mada ndogo hii, mwanachuo aweze:
a) Kuaridhia mabadiliko ya kiumbo na kikemikali ya maada.
b) Kufanya majaribio ya kuonyesha mabadiliko ya kiumbo na kikemikali.
c) Kutofautisha badiliko la kiumbo na kikemikali.
Mbinu za Kufundishia na Kujifunzia
a) Bungua bongo
b) Majadiliano katika vikundi
c) Onyesho mbinu kuonyesha mabadiliko ya kiumbo na kikemikali ya
maada.
d) Uchunguzi wa kubaini badiliko la kiumbo na kikemikali.
18
Zana/Vifaa vya Kufundishia na Kujifunzia
a) Chumvi, sukari,
b) barafu, maji,
c) moto, mshumaa, kiberiti,
d) sodium kaboneti na riboni ya magnesiam na neli jaribio.
Upimaji
a) Mazoezi .
b) Mkoba wa kazi.
c) Fomu ya uchunguzi